พ.ศ.๒๔๕๐ เหรียญเสด็จฯกลับจากยุโรปครั้งที่ ๒
เหรียญที่ระลึกนี้เรียกอย่างลำลองว่า “ เหรียญเสด็จกลับ ” แต่ในการเรียกอย่างเป็นทางการแล้วต้องเรียกว่า “ เสมาพระบรมรูป ” หมายความว่า รูปลักษณะของเหรียญเป็นทรงเสมา และมีพระบรมรูปของรัชกาลที่ ๕ ประดับอยู่คงเพียงประสงค์จะเรียกให้แตกต่างจากเสมาอักษรพระนามย่อ จปร ซึ่งทรงสร้างสำหรับพระราชทานเด็กๆตามเมืองต่างๆในคราวเสด็จพระราชดำเนินประพาสหัวเมือง ในภายหลังกรมธนารักษ์ได้จัดให้อยู่ในหมวดเหรียญที่ระลึกและให้ชื่อว่า “ เหรียญที่ระลึกเสด็จกลับจากยุโรป ครั้งที่ ๒ ”
ในการเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรป ครั้งที่ ๒ ร . ศ . (พ . ศ . ๒๔๕๐) นี้เป็นการเสด็จไปเพื่อรักษาพระองค์ตามการถวายคำแนะนำของแพทย์หลวง คือ หมอโบเมอร์ โดยทรงมีพระโรคเกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ และ พระวักตะ (ไต) และเป็นการเสด็จพระราชดำเนินแบบไม่เป็นทางการมีข้าราชบริพารตามเสด็จเพียง ๑๕ ท่าน เท่านั้น โดยเสด็จออกจากกรุงเทพฯ เมื่อวันพุธที่ ๒๗ มีนาคม พ . ศ . ๒๔๔๙ และกลับถึงกรุงเทพฯเมื่อวันอาทิตย์ที่ ๑๗ พฤศจิกายน พ . ศ . ๒๔๕๐ รวมระยะเวลา ๗ เดือน ๒๑ วัน
โรงกษาปณ์ประเทศฝรั่งเศสเป็นผู้ผลิตเหรียญนี้เช่นเดียวกับเหรียญประพาสมาลา เหรียญช้างสามเศียร และเหรียญรัชมังคลาภิเศก กระบวนการจัดสร้างนั้นคงต้องต้องเร่งรีบพอสมควรเพราะรัชกาลที่ ๕ ทรงมีพระราชดำริที่จะให้จัดส่งมาประเทศสยามให้ทันก่อนที่พระองค์จะเสด็จกลับถึงพระนคร เพื่อที่พระองค์จะได้ทรงนำไปแจกแก่ราษฎรเมืองตราด และเมืองจันทบุรี
ฉะนั้นการแจกเหรียญเสด็จกลับนี้ได้แจกเป็นครั้งแรกที่เมืองตราด เมื่อวันที่ ๑๓ พฤศจิกายน พ . ศ . ๒๔๕๐ เพื่อเป็นการเฉลิมฉลองการกลับคืนสู่อำนาจการปกครองของประเทศสยามเหนือดินแดนเมืองตราด และ จันทบุรี ซึ่งถูกฝรั่งเศษยึดครองถึง ๑๒ ปี อันสำเร็จได้ด้วยความพยายามในการเจรจาต่อรอง โดยรัฐบาลสยามยินยอมยกเมืองพระตะบอง เสียมราฐ และศรีโสภณให้แก่ฝรั่งเศส ฝ่ายฝรั่งเศสยอมให้คนในบังคับของตนขึ้มมาศาลไทยและยอมคืนเมืองตราดและจันทบุรี ให้แก่ประเทศสยามทั้งนี้หนังสือสัญญาฉบับนี้ได้รับการอนุมัติในรัฐสภาของฝรั่งเศส เมื่อวันที่ ๒๑ มิถุนายน พ . ศ . ๒๔๕๐
จำนวนเหรียญที่สั่งจริงนั้นได้ข้อมูลค่อนข้างชัดเจนว่ามีจำนวนการผลิต ดังนี้
– เหรียญทองคำ จำนวน ๓๐ เหรียญ
– เหรียญเงินจำนวน ๕๐๐ เหรียญ
– เหรียญทองขาว หรือ อัลปาก้า จำนวน ๑๐๐ , ๐๐๐ เหรียญ
อนึ่ง เหรียญที่นำมาลงให้ดูนี้เป็นเนื้ออัลปาก้า (Alpacca) ซึ่งเป็นชื่อทางการค้า (Trade Name) ของโลหะผสมระหว่าง นิกเกิ้ล ทองแดง และสังกะสี ซึ่งคิดค้นโดยบริษัท Berndorf แห่งประเทศออสเตรีย ในช่วงทศวรรษ 1850′ โดยมีจุดประสงค์เพื่อใช้ทดแทนโลหะเงินซึ่งมีมูลค่าสูง และขาดแคลนในช่วงเวลานั้น
ข้อมูลจำเพาะ
ลักษณะ เป็นรูปใบเสมา ด้านบนมีห่วง
ด้านหน้า เป็นพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวครึ่งพระองค์ ผินพระ พักตร์ทางขวาของเหรียญทรงเครื่องเต็มยศทหารมหาดเล็กและมีพระ ปรมาภิไธยอยู่เบื้องบน “ จุฬาลงกรณ์ ” เบื้องล่าง “ บรมราชาธิราช ”
ด้านหลัง มีข้อความว่า “ เสด็จกลับจากยุโรปร.ศ. ๔๐๑๒๖ ”
ชนิด ทองคำ ทองขาว
ขนาด กว้าง 26 มิลลิเมตรยาว 34 มิลลิเมตร